İNSAN VE BİLGİSAYAR ETKİLEŞİMİ

Kullanılabilirlik Testi
Kullanılabilirlik testleri bu metotlardan birçok yönüyle ayrılır. Katılımcıların düşüncelerini ve fikirlerini rapor ettikleri odaklanma gruplarına ters olarak, kullanılabilirlik testleri sadece bir kullanıcının o an için hareketlerini gözlemlemek ile ilgilidir (Liebel, 2007). Odaklanma grupları Web sitemizin çalışıp çalışmadığını kontrol eder ve geliştirme yolları arar (Krug, 2000). Kullanılabilirlik testleri kullanılabilirlik problemleri hakkında bize bilgi verir ve kullanılabilirlik testleri kullanıcıların Web sitesi ile nasıl etkileşimde bulunduğuna bakar (Liebel, 2007). ABD Hükümeti’nin resmi kullanılabilirlik sitesi tipik bir kullanılabilirlik testinin amaçlarını şu şekilde sıralamıştır:
• Ürünün sahip olduğu kullanılabilirlik problemlerini belirlemek.
• Katılımcıların performansı hakkında sayısal veri elde etmek.
• Kullanıcıların ürün hakkındaki memnuniyetini öğrenmek.

Kullanılabilirlik testleri ilk örnekleri (kâğıt prototipleri, fiziksel olarak hazırlanmış prototipler ve yazılım prototipleri) veya bitmiş ürünler üzerinde uygulanabilir (Shubin, 1997). Kullanılabilirlik testleri metodun yapısı hakkında yeterli bilgiye sahip olan her kişi tarafından uygulanabilir. Shubin (1997), tipik bir kullanılabilirlik testinde izlenmesi gereken dört adımı şu şekilde sıralamıştır.
• Testin planlanması: Program ve görevlerin geliştirilmesi. Katılımcıların bulunması.
• Kişisel oturumlar: Katılımcıların teste dahil olması.
• Gözlemciler: Katılımcıların hareketlerinin gözlemlenmesi.
• Kullanılabilirlik raporu: Gözlemlerin sonuçlarının incelenmesi.
Kullanılabilirlik testinin yapılacağı yerin ve kullanılacak malzemenin seçilmesi planlama aşamasının önemli bileşenleridir. Fiziksel imkânları ve bütçeyi düşünerek farklı stratejiler uygulanabilir. Kullanılabilirlik testlerinde en iyi sonuçlar insan bilgisayar etkileşim laboratuarları ile alınabilmektedir. Eğer küçük ölçekli bir kullanılabilirlik testi yapıyorsak daha az malzeme kullanarak daha basit bir test yapabiliriz. Ses ve görüntü kayıt cihazlarının kullanılması zorunlu değildir. Kullanılabilirlik testleri laboratuar içerinde kaydedilmek zorunda değildir çünkü elle not tutanlar da önemli bulguları yakalayabilirler (Barnum, 2002).

Test oturumu boyunca bir kişi katılımcının yanında oturur ve onu yönlendirir, Bu kişi ayrıca test yürütücüsü olarak katılımcının hareketlerini ve görevlere yanıtlarını gözlemler ve sorulara cevap verir. Test yürütücüsünün en önemli işi katılımcıyı rahat hissettirmek, testin amaçlarını anlamasını sağlamak ve onların test içerisindeki rollerini açıklamaktır. Zamanlayıcılar kullanılabilirlik testi aktivitelerinin başlangıç, bitiş ve geçen zaman kayıtlarını tutmakla görevlidirler (Rubin, 1994). Kullanılabilirlik testlerinde bir test yürütücüsünün olması bir zorunluluktur. Kullanılabilirlik testindeki katılımcılar, Web sitesinin hedef kitlesini yansıtmalıdır. Bu durum katılımcıları hedef kitle ile aynı yaşta, aynı eğitim düzeyinde ve aynı deneyimde seçerek gerçekleştirilebilir. Kullanılabilirlik testine kaç tane katılımcının katılacağı testin planlamasında önemli bir karardır. Beş kullanıcı ile yapılan bir kullanılabilirlik testi, kullanıcının test sırasında ziyaret ettiği site seviyesindeki kullanılabilirlik problemlerinin %80’ini ve sayfa seviyesindeki kullanılabilirlik problemlerinin %50’sini açığa çıkarır (Nielsen, 1998). Kullanılabilirlik testlerinin planlama aşamasında test yürütücüsünün hareket tarzını, test içeriğini ve malzemelerini içeren bir test senaryosu hazırlanmalıdır. Tipik bir Kullanılabilirlik testi üç adet soru formu içerir: test öncesi, görev sonrası ve test sonrası soru formu (Kaufman, 2006). Bunlar kullanılabilirlik testlerinin ana bileşenleridir ve bu yüzden dikkatli hazırlanmaları gerekir.
Kullanım Durumları
Kullanım durumları, Web sitesinin hedef kitlesinden olan bir kullanıcının bir görevi site içerisinde nasıl yerine getirebileceğinin açıklamasıdır. Kullanım durumları genellikle Web sitesi geliştirme sürecinin tasarım aşamasının başında kullanılır ve sitenin amaçlarının ve gerekliliklerinin belirlenmesini sağlar. Kullanım durumları kullanıcıların hedefleri ile başlar ve bu hedefler yerine getirildiğinde son bulur. Kenworthy (1997), kullanım durumları yönteminin uygulanması sekiz faklı adımdan oluştuğunu belirtmiştir. Bunlar:
1. Geliştirilecek sitenin hedef kitlesi tam olarak tanımlanmalıdır.
2. Hedef kitlenin özelliklerini taşıyan bir kişi seçilmelidir.
3. Seçilen kişinin geliştirilen Web sitesi içerinde yapmak istediği işler belirlenmelidir. Belirlenen bu işler kullanım durumlarıdır.
4. Her bir iş için kullanıcı eğer bu işi site içerisinde yapmak isterse gerçekleşecek olaylar belirlenmelidir.
5. Bu gerçekleşen olaylarda kullanıcını ve bilgisayarın işlevi ve bilgisayarın yerine getirdiği işlemler belirlenmelidir.
6. İşlevler belirlendikten sonra istenilen işi yerine getirmek için uygulanabilecek değişik yollar belirlenmelidir.
7. Kullanım durumları arasıdaki benzerlikler belirlenmelidir. Benzer olanları elenmelidir veya ortak olarak işaretlenmelidir.
8. Her bir faklı kullanıcı için ikinci ve yedinci adım arası tekrarlanmalıdır